Słownik

jedna z przesłanek odpowiedzialności, obok bezprawności (działania lub zaniechania niezgodnego z prawem) i szkody (materialnej lub niematerialnej). Jest to związek pomiędzy dwoma stanami rzeczy w świecie zewnętrznym, w których jeden to przyczyna, a drugi to skutek. W uproszczeniu, można powiedzieć, że jest to związek pomiędzy zachowaniem się człowieka, bądź innym zdarzeniem będącym podstawą odpowiedzialności, a wynikłą z tego szkodą. Doniosłość prawną ma jednak tylko tzw. adekwatny związek przyczynowy. Zgodnie bowiem z art. 361 § 1 kodeksu cywilnego Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.

zdolność do występowania w procesie sądowym w charakterze strony. Poza stronami procesu zdolność sądową posiadają: interwenienci uboczni, uczestnicy w postępowaniu nieprocesowym, podmioty postępowania egzekucyjnego i zabezpieczającego. Zdolność sądowa jest odpowiednikiem zdolności prawnej i tak jak zdolność prawna – nie podlega żadnym ograniczeniom. Podmioty, które mają zdolność prawną, mają równocześnie zdolność sądową.

zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków w prawie cywilnym. Zdolność prawna jest atrybutem osób fizycznych, jednostek organizacyjnych będących osobami prawnymi (w szczególności Skarbu Państwa) oraz niebędących osobami prawnymi, którym zdolność prawną nadają przepisy szczególne. Nie można się jej zrzec, pozbawić ani ograniczyć. Zdolność prawna jest na gruncie polskiego prawa niestopniowalna. Można ją mieć albo nie.

zdarzenie pociągające za sobą powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego. Jest ono niezależne od woli podmiotów stosunku prawnego. Zdarzeniem prawnym jest każde zdarzenie, które wywołuje skutki prawne.

czyn człowieka, który spotyka się ze szczególnym potępieniem ze strony społeczności. Termin ten zawsze odnoszono do zbrodni umyślnego pozbawienia życia (zabójstwo, morderstwo), jak i zbrodni przeciw majestatowi.

ograniczone prawo rzeczowe, ustanawiane w celu zabezpieczenia wierzytelności. Najważniejszą cechą zastawu jest to, że może być ustanowiony jedynie na rzeczach ruchomych i wyjątkowo na zwierzętach (oraz na niektórych prawach zbywalnych np. akcjach, obligacjach). Ponadto, wraz z ustanowieniem zastawu powstaje więź łącząca go z wierzytelnością, którą zabezpiecza.

sposób nabycia określonego prawa wskutek upływu czasu, jedna z instytucji dawności. Funkcją zasiedzenia jest uzgodnienie stanu prawnego i stanu posiadania, instytucją prawną, która może działać przeciwstawnie do zasiedzenia, jest tzw. rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych. Swoistym odstępstwem prawnym są obydwa te uregulowania.

strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

w prawie polskim jeden z dwóch sposobów wyrównania szkody niemajątkowej (drugim jest zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez poszkodowanego cel społeczny). Przepisy prawne szczegółowo regulują, w jakich przypadkach zadośćuczynienie może być przyznane. Podstawowymi przepisami w tym zakresie są art. 445 i 448 kodeksu cywilnego. Na podstawie art. 445 k.c. zadośćuczynienia można domagać się w razie uszkodzenia ciała, wywołania rozstroju zdrowia, pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu. Z kolei art. 448 k.c. pozwala dochodzić zadośćuczynienia za naruszenie każdego dobra osobistego. 3 sierpnia 2008 r. weszły w życie zmiany w kodeksie cywilnym, pozwalające na przyznanie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę również rodzinie poszkodowanego, który zmarł w wyniku uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (art. 446 § 4 k.c.).

orzeczenie sądu, które nie jest ostateczne i podlega dalszym środkom odwoławczym. Oznacza to, że strony postępowania sądowego mają jeszcze możliwości złożenia apelacji od wyroku.

orzeczenie sądu, rozstrzygające merytorycznie o kwestii będącej przedmiotem postępowania sądowego. W postępowaniu karnym jest to rozstrzygnięcie w przedmiocie winy oskarżonego, mogące zawierać także rozstrzygnięcia o karze, środkach karnych, środkach kompensacyjnych lub środkach zabezpieczających. W postępowaniu cywilnym, w procesie, wyrok rozstrzyga o zasadności dochodzonego przez powoda roszczenia lub innej kwestii będącej przedmiotem postępowania. W postępowaniu nieprocesowym nie wydaje się wyroków, lecz postanowienia. Ponadto wyroki wydają Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.

orzekanie prawa. Obszar działalności państwa polegający na rozstrzyganiu sporów i konfliktów o prawo, tj. na przyznaniu racji jednej ze stron, w których przynajmniej jedną jest osoba fizyczna lub podmiot podobny, (np. osoba prawna). Spory między stronami są rozstrzygane w ramach działalności niezawisłych sądów powszechnych i sądów szczególnych.

czyn społecznie szkodliwy (nawet w stopniu znikomym), zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 złotych lub nagany. Sprawca czynu zabronionego nie popełnia wykroczenia, jeżeli czyn jest niezawiniony (art. 1 § 2 Kodeksu wykroczeń). Osobną kategorią prawną jest wykroczenie skarbowe opisane w Kodeksie karnym skarbowym. 

możliwość wykonania orzeczenia sądowego w drodze egzekucji. Aby do niej doszło, niezbędne jest uprawomocnienie orzeczenia. Dochodzi do niego w sytuacji, gdy nie przysługuje od niego środek odwoławczy lub inny zwyczajny środek zaskarżenia.

nakazuje podczas interpretacji jakiegoś fragmentu tekstu prawnego uwzględniać kontekst, w jakim fragment ten się znajduje. Kontekst ten może być zarówno prawny, jak i pozaprawny. W ramach kontekstu prawnego uwzględnia się tzw. systematykę wewnętrzną i zewnętrzną danego tekstu prawnego. Na użytek systematyki wewnętrznej bierze się pod uwagę zarówno pozostałą część aktu prawnego (precedensu sądowego), w jakim znajduje się interpretowany fragment tekstu prawnego, jak i nazwy nagłówków, tytułów, śródtytułów, oddziałów, rozdziałów, ksiąg, części itp., na jakie akt ten (precedens) jest podzielony. 

wykładnia prawa przeprowadzana przez podmiot prawnie upoważniony do dokonywania wykładni.

dąży do ustalenia właściwego znaczenia interpretowanego tekstu prawnego z punktu widzenia języka, w jakim tekst ten jest sformułowany. Wykładnia językowa opiera się na takich dyrektywach wykładni jak: dyrektywa języka potocznego, dyrektywa języka specjalistycznego, dyrektywa języka prawniczego i dyrektywa języka prawnego. 

wykładnia dokonywana przez prawników, najczęściej naukowców, zawarta w opiniach, artykułach, komentarzach. Nie ma ona mocy wiążącej. Od strony praktycznej można stwierdzić, iż treść takiej wykładni często uzależniona jest od poglądów zamawiającego.

wykładnia prawa przeprowadzana przez podmiot, od którego pochodzi tekst, jaki ma zostać zinterpretowany – zwłaszcza ten, kto jest autorem takiego tekstu prawnego albo ustanowił zawierający ten tekst akt prawny. Podstawę dla dokonywania tego rodzaju wykładni stanowi zasada cuius est condere, eius est interpretari (eius est interpretari leges, cuius est condere), zgodnie z którą ten, kto jest upoważniony do tworzenia prawa, uprawniony jest też do jego interpretowania. W Polsce wykładni autentycznej dokonują ministrowie, ilekroć podają jak należy rozumieć wydane przez nich rozporządzenia.

wykaz spraw sądowych w kolejności, w jakiej mają być w danym dniu rozpatrywane. Ze słowem wokanda stosuje się określenia: sprawa wchodzi na wokandę sprawa jest na wokandzie sprawa schodzi z wokandy np. pierwsza sprawa z wokandy itp..

w ich przypadku wyprowadza się obowiązywanie jednych norm prawnych z obowiązywania innych norm prawnych. Służą one do wypełniania luk w prawie, zwłaszcza luk extra legem. Inne używane na nie określenia to wykładnia logiczna albo wykładnia uzupełniająca (konsekwencyjnie lub kreująco) albo reguły inferencyjne (inferencji) albo logiczne rozwijanie norm. 

oparte   są   na   zasadach   logiki   formalnej,   są   najbardziej   pewne.   Odwołują   się   do   relacji zawierania się zakresów nazw użytych w normie N1 i N2. Formułowania logicznego wynika norm przedstawia się następująco: • „Jeżeli w systemie prawa obowiązuje norma N wyrażona w przepisie prawa, która ma określony   zakres   zastosowania   oraz   zakres   normowania,   to   przyjmujemy,   że obowiązują także normy niewyrażone w przepisach, których zakres zastosowania i normowania w całości zawierają się w zakresach normy N”. 

nakazują przyjąć, że obowiązują normy, jakich obowiązywanie przyczyni się do urzeczywistniania obowiązujących norm. W tym sensie są też wnioskowaniami z celu na środki. Do wnioskowań instrumentalnych należą zwłaszcza tzw. reguły instrumentalnego zakazu i nakazu, które nakazują przyjąć obowiązywanie norm, jakie służą realizacji danego celu (zachowania) lub powstaniu danego stanu albo jakie służą uniemożliwieniu zrealizowania się danego celu (zachowania) lub zapobieżeniu powstania danego stanu – np. z normy prawnej nakazującej stróżowi pilnować obiektu wywodzą normę prawną zakazującą temu stróżowi spania i spożywania w pracy alkoholu. Reguły instrumentalnego zakazu i nakazu zasadzają się na związkach przyczynowych (przyczynowo-skutkowych). Prawidłowość tych związków może zostać zweryfikowana na gruncie empirycznym. Ich stosowanie uzależnione jest również od tego, jakim kosztem dany cel (stan) ma być w prawie osiągany, co jest kwestią ocenną.

pozwalają na uznanie za obowiązującą normy, której obowiązywanie uzasadnione jest wartościami (ocenami), jakie uzasadniają obowiązywanie norm już obowiązujących. Powstające w ten sposób normy prawne mogą mieć słabsze, takie samo lub silniejsze uzasadnienie we tych wartościach (ocenach) jak normy, na podstawie których dochodzi do ich dotworzenia. Wnioskowania aksjologiczne mogą przede wszystkim prowadzić do uznania za obowiązującą normy prawnej, jaka stanowi przejaw preferowania jakiejś wartości (oceny) nad jakąś inną wartością wówczas, gdy o preferowaniu tej wartości nad tą inną wartością świadczy obowiązywanie jakiejś normy lub norm.

osoba, która może żądać spełnienia świadczenia od innej osoby (dłużnika), z którą łączy ją stosunek zobowiązaniowy. Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia wierzyciela wprost; definiuje jedynie konstrukcje zobowiązania (czyli stosunku zobowiązaniowego); zgodnie z przepisem art. 353 kc – zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik musi świadczenie spełnić. Zobowiązanie jest zatem stosunkiem prawnym, którego stronami są wierzyciel i dłużnik.